Herodes de Grote

Herodes de Grote - Wie was hij werkelijk?
Wie was de tiran die Herodes de Grote werd genoemd? Schriftgeleerden hebben hele boeken gewijd aan deze wrede, moordzuchtige, grootheidswaanzinnige heerser en zijn positie als "koning der Joden", zoals de Romeinse Senaat hem noemde. Het is duidelijk dat Herodes de Grote een groot stempel heeft gedrukt op de geschiedenis in het algemeen en de Bijbelse geschiedenis in het bijzonder. Hij is een van de weinige persoonlijkheden die verifieerbaar het pad kruisten van de mensen, plaatsen en gebeurtenissen uit de Bijbel. Zo zijn er enkele belangrijke bouwwerken die tegenwoordig nog steeds bestaan, zoals de paleizen van Herodes te Jericho en Massada, en zijn vesting in Herodium.

Herodes de Grote - De Joodse Tempel in Jeruzalem
Vanuit Bijbels perspectief bestaat de belangrijkste architectonische prestatie van Herodes niet meer in zijn oorspronkelijke vorm, maar de resten van dit glorieuze bouwwerk kunnen tegenwoordig nog steeds gezien worden. En historici zijn veel te weten gekomen over het bestaan en het uiterlijk van dit bouwwerk. We hebben het natuurlijk over de bekende Tempel van Herodes. Het was feitelijk een enorm bouwproject dat het plateau van de Tempelberg vergrootte, de bescheiden Tweede Tempel van Zerubbabel uitbreidde, een verbazingwekkend aantal andere gebouwen en paviljoenen toevoegde, en het complex op de Tempelberg in het algemeen verhief tot een magnifiek centraal punt van Jeruzalem en Israël.

Tegelijkertijd worden we door de Bijbelse en seculiere geschiedenis voortdurend herinnerd aan de paranoia van Herodes, de onbehouwen immoraliteit van hemzelf en zijn familie, zijn onberekenbare haat tegen de Joden en zijn pogingen om zich te vergewissen van de dood van de baby Messias.

Herodes de Grote - Zijn werkelijke motieven
Hoe zit het dan eigenlijk met die Herodes de Grote? Hoe kon diezelfde man die een Joodse tempel bouwde, een tempel die bijna net zo prachtig was als de Tempel van Salomo, zo vijandig en argwanend tegenover de Joden staan? Hoe kon een heerser die beweerde met de Joden verbonden te zijn diezelfde band zo gewelddadig en gretig afzweren? En hoe kon deze grote architect - een pion van Rome - fenomenale bouwwerken in Judea bouwen, die vandaag de dag nog overeind staan, maar tegelijkertijd onrust zaaien en aanzetten tot de Joodse opstand tegen Rome die uiteindelijk tot hun eigen ondergang leidde?

Het enige dat we niet kunnen doen is Herodes' hoofd van binnen bekijken en de duidelijke paranoïde schizofrenie begrijpen waardoor zijn leven beheerst werd. Maar we kunnen wel de wereld bekijken waarin hij geboren werd en waarin hij leefde, en zo wat meer inzicht krijgen in de vreemde tweeledigheid van Herodes de Grote, de man die de Joodse Tempel bouwde... maar toch de Messias die daarover zou heersen vreesde en haatte.

Om de achtergrond van Herodes' familie te kunnen begrijpen, kunnen we in de geschiedenis helemaal teruggaan tot de tweelingzonen van Isaak en Rebekka: Jakob en Esau. Als je het Bijbelverhaal voor de geest kunt halen, dan weet je misschien nog dat Esau als eerste werd geboren en toen pas Jakob, die de hiel van Esau vasthield. En hoewel Esau het geboorterecht van de eerstgeborene had, zei God dat Esau toch de jongere Jakob zou dienen.

In het boek Romeinen geeft Paulus ons een goed onderbouwd argument voor het feit dat Gods oppermacht altijd, zonder uitzondering, Zijn wil zal uitvoeren. De mens kan zich aan God onderwerpen en daar bereidwillig aan meewerken, of openlijk tegen God in opstand komen. Het maakt niet uit; in beide gevallen zal hij uiteindelijk meewerken aan de uitvoering van Gods plan. Hoe dat gebeurt ligt aan de keuze van de mens; hij kan óf de voordelen van zijn gehoorzaamheid oogsten, óf te lijden hebben onder de gevolgen van zijn ongehoorzaamheid.

In het geval van Esau en zijn nakomelingen was de keuze een onophoudelijke, openlijke, actieve opstand en haat tegen de God van Jakob. Een haat die zó sterk was dat God achteraf zelfs over Esaus leven zei: "Jakob heb ik liefgehad, Esau heb ik gehaat. Van Esaus bergland maakte ik een wildernis, Edoms grondgebied heb ik aan de jakhalzen van de woestijn gegeven." Het had niet zo hoeven zijn, maar dit was het pad dat Esau gekozen had en dat zijn nakomelingen ook weer zouden kiezen.

Herodes de Grote - Zijn relatie tot Edom
Het "bergland" waar God over sprak in het boek Maleachi is de streek waar Esau en zijn nakomelingen zich vestigden; een gebied dat we kennen onder de naam "Edom", wat "rood" betekent, want Esau was "rossig en helemaal behaard", zoals de Bijbel zegt. Het is ironisch dat de hele streek zelf vooral rood van kleur is, vanwege de rode zandsteen die nog steeds gevonden kan worden rond de indrukwekkende, maar verlaten graven en monumenten die uit de rotsen van Petra in Jordanië zijn gehouwen. Daar bouwden zij een rijk waarin zij de meedogenloze poortwachters waren van de oude handelsroutes door het gebied.

Edom bevond zich ten zuidoosten van de Dode Zee en was een kruispunt van handelsroutes tussen Egypte en de Golf van Akkaba in het zuiden, en Syrië en Mesopotamië in het noorden. En net zoals de tegenwoordige commerciële handelsroutes waren zij strategisch en lucratief. De Edomieten profiteerden hier optimaal van door hun vestingen aan de natuurlijke doorgangen tussen de rotsen van Edom te versterken en zo de oude "Koningsroute" aan de oostzijde van de Jordaan te beheersen.

Vanwege die oude haat tegen Jakob en zijn nakomelingen weigerde Edom, ook wel Esau of Seïr genoemd, de kinderen van Israël doorgang te verlenen toen zij op weg waren naar het beloofde land. Zij dachten dat zij in hun natuurlijke burcht in de rotsen onaantastbaar waren en al zeker geen verantwoording hoefden af te leggen aan de God van de Israëlieten. Hoewel sommige archeologen geloven dat de monumentale en gedetailleerde beeldhouwkunst in de rosten van de stad Petra werden uitgehouwen door een volk dat de Nabateeërs werd genoemd, wijzen anderen erop dat deze Nabateeërs eeuwenlang een nomadisch bestaan leidden en daarom slechts overnamen wat de Edomieten achterlieten toen die het gebied verlieten. En die volksverhuizing van de Edomieten, samen met hun houding ten opzichte van God en Zijn volk, bleek heel bepalend te zijn voor de toekomst van Israël en van Herodes de Grote.

Het volledige boek van Obadja in het Oude Testament is een aanklacht van God tegen de Edomieten, vanwege een bijzonder verachtelijke zonde. Gods aanklacht luidt als volgt: "Je hebt je tegen het volk van Jakob gekeerd, geweld gebruikt tegen je eigen broeder. Daarom zul je met schande worden overdekt en voor altijd worden uitgeroeid. Op de dag dat je toekeek hoe andere volken de bezittingen van je broeder wegsleepten, hoe vreemdelingen de stadspoorten binnengingen en het lot wierpen over Jeruzalem, toen was jij zoals zij."

In 586 voor Christus, toen Gods tuchtiging van het zuidelijke koninkrijk Juda werd uitgevoerd door het Babylonische Rijk en de Joden in ballingschap werden afgevoerd, stond Israëls broer Esau, het volk der Edomieten, aan de andere kant van de Jordaan toe te kijken. In plaats van de nakomelingen van Esaus broer te helpen, in plaats van Gods volk gewapend te hulp te komen, zagen zij een gelegenheid om hun gram te halen en politiek en ander voordeel te halen. Zij sloten zich aan bij de Babyloniërs, zij hielpen bij de afslachting en de gevangenname van de Joden. En zodra de vijand de zuidelijke streken van Israël had verlaten, trokken zij de Jordaan over om het gebied in te nemen dat veel aantrekkelijker was dan hun spelonken in de rotsen van Petra.

Obadja laat ons zien dat God ooit het volk van Esau ter verantwoording zal roepen voor hun verraad en dat het huis van zijn broer Jakob voor eeuwig en altijd op de berg Zion zal worden gevestigd. Helaas had Gods Woord de haat van Edom tegen Israël niet doen afnemen. Maar wat belangrijk is met betrekking tot Herodes de Grote is het erfgoed van de Edomieten die zich na de Babylonische verovering in zuidelijk Israël vestigden. Want enkele eeuwen later, toen de Romeinen de controle over het gebied in handen hadden gekregen, werd dat gebied Idumea genoemd, naar de Edomieten die het gebied hadden bevolkt. En raad eens waar Herodes de Grote werd geboren? Inderdaad. In Idumea. In Beit Guvrin, vlakbij het tegenwoordige Maresa, om precies te zijn. En Herodes was zelf een Idumees, een nakomeling van Esau.

Wat interessant (en ironisch) is aan dit gebied, is dat het de locatie was van een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van de Joden. Ook dat heeft mogelijk een grote rol gespeeld in het leven van Herodes de Grote. Weet je nog hoe Judea na de dood van Alexander de Grote min of meer een politieke volleybal werd en hoe Antiochus Epiphanes de Joden dwong te helleniseren, de Tempel overnam en daarin het Allerheiligste schond? Nou, de Makkabeese opstand die daarop volgde wist de Griekse dominantie van zich af te werpen en resulteerde in het tijdperk van de Hasmoneese prinsen, of vorsten, van Israël.

Die tijdsperiode leidde vervolgens tot een bizarre en nooit herhaalde draai in de geschiedenis; de laatste Hasmoneese vorst, Hyrcanus, dwong de Idumeese inwoners van de streek rond Maresa zich te bekeren tot het Judaïsme. Hij herstructureerde ook het priesterschap van Israël op een manier die de partij van de Farizeeërs een politiek dominante positie gaf. En hij plaveide de weg voor zijn zoon Judas Aristobulus, die na zijn vaders dood de Hogepriester werd. Dus van die tijd tot de komst van de Messias werd het priesterschap in Israël gekenmerkt door politieke intriges, hebzucht en machtsstrijden.... niet door de door God gegeven verantwoordelijkheid om Gods volk Israël te hoeden.

Nog belangrijker is dat de zoon van een van de belangrijkste adviseurs van Hyrcanus, via een reeks typische Romeinse machtsverschuivingen, moord en overnames, de vertegenwoordiger van Rome in Judea werd. Die man was Herodes de Grote, een Idumese nakomeling van Esau die alleen in naam een religieuze Jood was, maar die de neiging had om zijn positie en macht in de Romeinse regering over Judea uit te buiten. Hij was besluitvaardig, wreed en had, net als alle andere mensen die van moord een leefstijl maken, een steeds grotere achtervolgingswaan. Herodes' paranoia over zijn politieke vijanden was feitelijk de reden voor zijn grootste architectonische prestaties, zoals zijn paleis en vesting te Massada en zijn burcht te Herodium.

Maar Herodes' grootste angst was wellicht voor zijn politieke vrienden in Rome. Herodes de Grote vreesde niets meer dan het verlies van zijn positie in de Romeinse hiërarchie. In 37 voor Christus had de Romeinse Senaat hem tot "koning der Joden" uitgeroepen en hij was niet van plan om die positie op te geven. Hij was voor Rome de perfecte pion in Judea; in naam een Jood, maar niet werkelijk een Jood, die zijn loyaliteit aan Rome altijd boven zijn loyaliteit aan de Joden zou stellen. Maar om over de Joden te kunnen heersen, moest Herodes niet alleen het gewone Joodse volk tevreden stellen, maar ook de controle behouden over het politiek listige, machtsbeluste en heel gevaarlijke priesterschap. Maar hoe?

Herodes de Grote - Macht was zijn drijfveer
Herodes de Grote vond het antwoord op deze vraag in de bouw van het grote Tempelbergcomplex. Het was een gebaar naar de gewone Joden waar niemand iets tegenin kon brengen en het was een politiek voordeel dat hij kon gebruiken tegen mensen in het pseudo-priesterschap die bang waren te worden uitgesloten van Herodes' politieke groepje en alle voordelen die daaruit voortkwamen. De Joden konden zeggen: "Kijk eens naar de mooie tempel die Herodes gebouwd heeft; hij is Joods, moet je weten." Zij voelden zich daarom onbedreigd. En de priesters konden zeggen... nou, nee ze konden eigenlijk niets zeggen, tenzij ze hiermee Herodes' toorn over zich zouden afroepen en uit de club getrapt zouden worden. Maar zij konden wel hun persoonlijke rijkdom en macht wel verder opbouwen en tegelijkertijd de "kudde" kaalscheren. En ware gelovige Joden konden naar de Tempel kijken en er hoop uit putten: "Misschien komt de Messias nu wel heel spoedig."

In een notendop is dit wie Herodes de Grote was en hoe God een door Rome aangestelde heerser uit Idumea gebruiken om de Joodse Tempel te bouwen die later door de Messias werd bezocht en uiteindelijk door Rome zelf werd vernietigd.

Leer meer!